مشخصات کتاب:
نام کتاب: آزمایشگاه سیاستی؛ فصلی نو در آینده‌نگاری راهبردی
تهیه و تدوین: پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر
مؤلفان: مصطفی سمیعی‌نسب، فائزه پناهی و محمدهادی قاسمی
مشخصات نشر: تهران، پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر، 1400
مشخصات ظاهری: 243 ص
قیمت: 2.500.000 ریال
چاپ نخست: اردیبهشت 1403
معرفی کتاب:
جهان معاصر تحولات و تغییرات شگرفی را تجربه می‌کند که در هیچ برهه‌ای از تاریخ بشر بدیلی برای آن یافت نمی‌شود. رشد شتابان علم و فناوری و پدیده جهانی شدن، فرصت‌ها و تهدیدهای نوینی را به ارمغان آورده است. این تغییرات منجر به تغییر در چهارچوب‌های تصمیم‌گیری و رفتار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان ارشد کشورهای مختلف شده است. امروزه فرایندهای سیاست‌گذاری نسبت به گذشته بسیار متفاوت شده و شکافی فزاینده میان نظریه‌های علوم سیاسی و اقدامات علمی در حوزه سیاست‌گذاری رخ داده است. در این میان، ظهور آزمایشگاههای سیاست‌گذاری که ساختارها و سازمان‌هایی نه‌چندان باسابقه در دنیا هستند، پررنگ شده و توجه بسیاری از سیاست‌مداران دنیا را به خود جلب کرده است. در تعریفی رایج، آزمایشگاههای سیاستی مکان‌هایی برای هم‌آفرینی سیاست‌های عمومی با همکاری دیگر ذی‌نفعان به‌خصوص مردم متأثر از سیاست‌ها معرفی می‌شود. ازاین‌رو به نظر می‌رسد که حداقلی‌ترین نگاه به آزمایشگاه سیاستی، ارائه بسته‌های پیشنهادی سیاستی و پیامدهای احتمالی اجرای سیاست‌ها قبل از فراگیر شدن آن است. به‌عبارت‌دیگر، آزمایشگاههای سیاستی نهادهای واسطی هستند که با ارائه خدماتی متناسب با سیاست به دولت‌ها و سازمان‌ها، آن‌ها را نسبت به اثربخشی سیاست اتخاذشده تا حد قابل قبولی مطمئن می‌کنند. این اطمینان می‌تواند از طریق ارزیابی نمونه‌های اولیه، دقت انتخاب مسئله، تحلیل جامع از محیط سیاست، آینده‌نگاری حوزه سیاست اتخاذی و… حاصل شود. آزمایشگاههای سیاستی طیف متنوعی از خدمات، امکانات، ابزارها و تکنیک‌ها را در خود جای می‌دهند تا جایی که می‌توان گفت مشابهت میان این آزمایشگاه‌ها به‌جز در روش‌های مرسوم، چندان قابل مشاهده نیست و هر آزمایشگاه متناسب با هدف مشخصی که از آغاز تأسیس خود دنبال کرده، ساختارها و ابزارهای متفاوتی را به خدمت گرفته است.
فصل نخست کتاب سعی دارد در کنار معرفی تفصیلی از آزمایشگاههای سیاستی، با مروری اجمالی بر ادبیات این آزمایشگاه‌ها و بررسی موارد متعددی از آن‌ها در نقاط مختلف دنیا، یک گونه‌شناسی جامع از آزمایشگاههای سیاستی را به مخاطب ارائه دهد. با توجه به اینکه بهره‌برداری از ارزش‌افزوده به‌کارگیری فرایندهای آینده‌نگاری در آزمایشگاههای سیاستی مدنظر نگارندگان بوده است و برای تدوین و طراحی پیشنهادی برای ساختار آزمایشگاه سیاست‌گذاری آینده‌نگر چنین نیازی احساس شده بود، افزون‌بر معرفی و تبیین مبانی نظری سیاست‌گذاری که طبیعتاً در آزمایشگاه سیاستی محل ابتنا بوده، به بررسی مبانی نظری آینده‌نگاری و نیز منطق ورود مطالعات آینده به فرایندهای سیاست‌گذاری پرداخته شده است.
در فصل دوم با توجه به ضرورت بررسی تجارب بین‌المللی برای غنای کافی پیش از ورود به طراحی فرایند پیشنهادی نگارندگان برای آزمایشگاه سیاستی، برجسته‌ترین آزمایشگاههای سیاستی در جهان به‌تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
با توجه به اینکه نگارندگان از آغاز پژوهش سعی در بهره‌برداری حداکثری از درس‌آموخته‌های آزمایشگاههای سیاستی در سراسر جهان داشته‌اند، بیش از ۲۰۰ مورد از آزمایشگاههای در حال فعالیت و برخی آزمایشگاههای فصلی معلق‌شده را بررسی کرده‌اند و با نگاهی جامع، سعی در معرفی و البته دسته‌بندی آن‌ها در فصل سوم کرده‌اند.
فصل چهارم به دنبال تحقق هدف اصلی پژوهش نگاشته شده است. بسیاری از آزمایشگاههای سیاست‌گذاری که از تنوع زیادی به لحاظ حوزه مطالعه، مأموریت و هدف برخوردار بوده‌اند، در فصول پیشین بررسی شده‌اند، اما می‌توان ادعا داشت که در هیچ‌کدام از آن‌ها فرایند دقیقی که گام‌های یک‌به‌یک راه‌اندازی و اجرای آزمایشگاه سیاستی را معرفی کند، مشاهده نشده است. همچنین، هرگز آزمایشگاه سیاستی که به‌صورت مشخص از مزایای آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی برخوردار باشد، در میان تجارب بررسی‌شده رؤیت نشده است. ازاین‌رو این فصل با در نظر داشتن مبانی نظری و البته نگاه خبرگانی، فرایند ویژه‌ای را برای آزمایشگاههای سیاستی طراحی و پیشنهاد کرده است.
در پایان، فصل پنجم ضمن مروری کلی بر مباحث مطرح‌شده در طول کتاب، پیشنهادها و البته اقتضائاتی را درباره فرآیند نوین پیشنهادی پژوهش مطرح کرده است.
حفظ و ارتقای امنیت اقتصادی کشور یکی از حوزه‌هایی است که همواره در سیاست‌گذاری به سبب موقعیت خاص داخلی و شرایط تحمیلی بین‌المللی در کشور با چالش‌ها و دشواری‌هایی همراه بوده است. لذا «آزمایشگاه سیاستی» برای سیاست‌گذاران اقتصادی در وضع و اتخاذ سیاست‌های اثربخش و مطلوب از منظر بررسی پیامدهای فرصت‌ساز یا تهدیدساز در حوزه امنیت اقتصادی می‌تواند نقش ویژه‌ای داشته باشد. بر همین اساس، این کتاب به پژوهش پیرامون این ویژگی‌های منحصربه‌فرد آزمایشگاه سیاستی پرداخته و پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر امیدوار است انتشار نتایج این تلاش، افزون بر آنکه برای پژوهشگران حوزه‌های سیاست‌گذاری و آینده‌پژوهی قابل استفاده و الهام‌بخش باشد، گامی مؤثر برای اعتلای حکمرانی و فرایندهای سیاست‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران برداشته باشد.
آخرین دیدگاه ها